- Θυμός
Το στάδιο του θυμού μπορεί να παρουσιαστεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και δεν χρειάζεται να είναι λογικό ή έγκυρο.
- Μπορεί να νιώσεις θυμό για το αγαπημένο σου πρόσωπο που δεν φρόντισε καλύτερα τον εαυτό του ή θυμό που δεν τον φρόντισες καλύτερα εσύ.
- Μπορεί να είσαι θυμωμένος με τους γιατρούς που δεν κατάφεραν να σώσουν κάποιον τόσο αγαπημένο σου.
- Μπορεί να είσαι θυμωμένος που η απώλεια και ο θάνατος μπορεί να συμβεί σε κάποιον που σήμαινε τόσα πολλά για εσένα.
- Μπορεί επίσης να είσαι θυμωμένος που εσύ έχεις μείνει πίσω, μόνος και ότι οι δυο σας θα έπρεπε να είχατε περισσότερο χρόνο μαζί.
Γνωρίζεις διανοητικά ότι το αγαπημένο σου πρόσωπο δεν ήθελε να πεθάνει. Αλλά συναισθηματικά, το μόνο που ξέρεις είναι ότι πέθανε. Δεν έπρεπε να συμβεί, ή τουλάχιστον όχι τώρα. Μπορεί επίσης να είσαι θυμωμένος με τον εαυτό σου που δεν μπορούσες να αποτρέψεις αυτή την ασθένεια ή τον θάνατο. Θυμήσου, αυτό δεν είναι λογικό. Ανεξάρτητα από το πόσο απεγνωσμένα θέλουμε να ζήσει κάποιος, δεν έχουμε τη δύναμη να σταματήσουμε τον θάνατο. Είναι σημαντικό να θυμάσαι ότι ο θυμός εμφανίζεται μόνο όταν αισθάνεσαι αρκετά ασφαλής για να ξέρεις ότι πιθανότατα θα επιβιώσεις ό,τι κι αν συμβεί.
Νιώσε τον θυμό σου
Ο θυμός είναι ένα απαραίτητο στάδιο της θεραπευτικής διαδικασίας. Να είσαι πρόθυμος να νιώσεις αυτό το συναίσθημα, παρόλο που μπορεί να φαίνεται ατελείωτο. Όσο περισσότερο τον αισθάνεσαι αληθινά, τόσο περισσότερο θα αρχίσει να διαλύεται και τόσο περισσότερο θα επουλωθούν τα τραύματα. Υπάρχουν πολλά κρυμμένα συναισθήματα κάτω από τον θυμό και χρειάζεται να δώσεις στον εαυτό σου όσο χρόνο χρειάζεται για να τα διαχειριστεί. Επιλέγουμε τον θυμό, συχνά για να αποφύγουμε τα συναισθήματα που υποκρύπτονται, μέχρι να είμαστε έτοιμοι να τα αντιμετωπίσουμε. Μπορεί να αισθάνεσαι ότι καταναλώνει όλη την ενέργειά σου ή τον χρόνο σου, αλλά εφόσον αυτό δεν διαιωνίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι μέρος της συναισθηματικής διαχείρισης του πένθους.
Είναι ένα χρήσιμο συναίσθημα μέχρι να ξεπεράσεις τα πρώτα κύματα του. Και τότε θα είσαι έτοιμος να πας ακόμα πιο βαθιά. Στη διαδικασία της θλίψης και της απώλειας, μπορεί να έχεις πολλές επόμενες επισκέψεις του θυμού στις πολλές μορφές του και αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχει όρια.
Μπορεί, δυστυχώς, να εμφανιστεί και ξεσπάσει σε φίλους, γιατρούς, την οικογένειά σου, τον εαυτό σου και τον αγαπημένο σου που πέθανε, αλλά για μερικούς, εκτείνεται ακόμη και στον Θεό.
Συχνά υποθέτουμε ότι αν είμαστε καλοί άνθρωποι, δεν θα υποφέρουμε τα δεινά του κόσμου. Μπορεί να αισθάνεσαι ότι ίσως ήσουν στοργικός, ευγενικός και φιλάνθρωπος. Προσπάθησες να κάνεις ό,τι ήταν σωστό στον κόσμο. Πίστευες ότι θα ανταμειφθείς αν έκανες αυτά τα πράγματα. Και τώρα, αυτή η απώλεια έρχεται να ανατρέψει την κοσμοθεωρία σου και την πίστη σου. Υποθέτουμε επίσης ότι εάν φροντίζουμε το σώμα μας, τρώμε σωστά, κάνουμε ιατρικές εξετάσεις και ασκούμαστε, θα έχουμε καλή υγεία. Και ξαφνικά αυτές οι υποθέσεις καταρρέουν όταν πεθαίνουν οι καλοί, οι δίκαιοι, οι υγιείς, οι τόσο απαραίτητοι αγαπημένοι μας.
Οι άλλοι άνθρωποι και ο θυμός σου
Αν ζητήσουμε από τους ανθρώπους να ξεπεράσουν το θυμό τους πολύ γρήγορα, απλώς θα τους αποξενώσουμε. Κάθε φορά που ζητάμε από τους ανθρώπους να είναι διαφορετικοί από ό,τι είναι, ή να νιώσουν κάτι διαφορετικό, δεν τους αποδεχόμαστε όπως είναι και όπου βρίσκονται. Σε κανέναν δεν αρέσει να του ζητούν να αλλάξει και να μην τον αποδέχονται όπως είναι. Μας αρέσει ακόμα λιγότερο μέσα στη θλίψη.
Κάτω από τον θυμό κρύβεται πόνος. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να νιώθεις μοναξιά και εγκατάλειψη όταν πεθαίνει ένα αγαπημένο πρόσωπο, αλλά ζούμε σε μια κοινωνία που φοβάται τον θυμό. Οι άνθρωποι συχνά μας λένε ότι ο θυμός μας είναι άστοχος, ακατάλληλος ή δυσανάλογος. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται ότι ο θυμός σου είναι σκληρός ή υπερβολικός. Δυστυχώς για αυτούς, και αυτοί θα γνωρίσουν τον θυμό της απώλειας κάποια μέρα. Αλλά προς το παρόν, η δουλειά σου είναι να τιμήσεις τον δικό σου θυμό επιτρέποντας στον εαυτό σου να βιώσει όλα τα συναισθήματα αυτής της διαδικασίας. Βρες ένα σημείο ή μια τοποθεσία που νιώθεις άνετα και εξωτερίκευσέ τον.
Η δομή και η πρόοδος του θυμού
Ο θυμός είναι δύναμη και μπορεί να είναι μια άγκυρα, δίνοντας προσωρινή δομή στο τίποτα της απώλειας. Στην αρχή, είναι σαν να χάνεσαι στη θάλασσα χωρίς καμία σχέση με τίποτα. Τότε θυμώνεις με κάποιον, ίσως με ένα άτομο που δεν παρευρέθηκε στην κηδεία, ίσως με ένα άτομο που δεν είναι κοντά όσο πριν. Ξαφνικά έχεις μια δομή – τον θυμό σου απέναντί τους. Ο θυμός γίνεται μια γέφυρα πάνω από εκείνη την ανοιχτή θάλασσα, μια σύνδεση από εσένα με αυτούς. Είναι κάτι που πρέπει να κρατηθεί, γιατί μια σύνδεση που δημιουργείται από τη δύναμη του θυμού αισθάνεται καλύτερα από την απουσία σύνδεσης.
Συνήθως γνωρίζουμε περισσότερα για την καταστολή του θυμού από το να τον αισθανόμαστε. Μην τον καταπιέζεις μέσα σου. Αντίθετα, άφησέ τον να βγει στην επιφάνεια. Δεν είναι παρά μια άλλη ένδειξη της έντασης της αγάπης σου.
- Απευθύνσου σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας και πες πόσο θυμωμένος είσαι.
- Μοιράσου το με φίλους ή/και την οικογένεια.
- Βρες τρόπους να διώξεις τον θυμό σου χωρίς να βλάψεις τον εαυτό σου ή κάποιον άλλο.
- Δοκίμασε το περπάτημα, το τρέξιμο, τον αθλητισμό — κάθε είδους άσκηση που μπορεί να σε βοηθήσει να εξωτερικεύσεις τον θυμό.
Ο θυμός σημαίνει επίσης ότι προοδεύεις, ότι αφήνεις όλα εκείνα τα συναισθήματα που ήταν τόσο συντριπτικά πριν, να ανέβουν στην επιφάνεια, να σε αγγίξουν. Είναι σημαντικό να νιώθεις τον θυμό χωρίς να τον κρίνεις. Η ζωή είναι άδικη. Ο θάνατος είναι άδικος. Ο θυμός είναι μια φυσική αντίδραση στο άδικο της απώλειας. Αλλά όσο σημαντικό και αν είναι να τον αισθανθείς, ο θυμός μπορεί επίσης να σε απομονώσει από τους φίλους και την οικογένειά σου ακριβώς τη στιγμή που μπορεί να τους χρειαστείς περισσότερο.
Μπορεί επίσης να βιώσεις συναισθήματα ενοχής, τα οποία στην πραγματικότητα είναι ο μεταμφιεσμένος θυμός που στρέφεται προς το εσωτερικό της ψυχή σου. Αλλά δεν φταις εσύ. Αν μπορούσες να αλλάξεις τα πράγματα, θα το έκανες, αλλά δεν μπορείς. Ο θυμός επιβεβαιώνει ότι μπορείς να νιώσεις, ότι αγάπησες και ότι έχασες.
Όσο περισσότερο θυμό επιτρέπεις, τόσο περισσότερα συναισθήματα θα ανακαλύψεις από κάτω. Κυρίως θα βρεις τον πόνο της απώλειας. Μπορεί να φαίνεται ότι αν πλησιάσεις περισσότερο τον πόνο, δεν θα βγεις ποτέ από αυτόν ή ότι ο πόνος δεν θα τελειώσει ποτέ. Η αλήθεια είναι ότι θα βγεις αλλά από την άλλη άκρη. Ο θυμός θα υποχωρήσει και τα συναισθήματα της απώλειας θα αλλάξουν μορφή ξανά. Επομένως, μην αφήσεις κανέναν να μειώσει τη σημασία του να αισθάνεσαι και να βιώνεις πλήρως έτσι. Και μην αφήσεις κανέναν να επικρίνει τον θυμό σου, ούτε καν τον ίδιο σου τον εαυτό.
Γράφει η Μαίρη Προκοπίου-Δέδε
Η Μαίρη Προκοπίου-Δέδε είναι απόφοιτη Κοινωνική Λειτουργός και ζει μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας. Κατέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στην «Οργάνωση & Διαχείριση Ανακουφιστικής & Υποστηρικτικής Φροντίδας Χρονίων Πασχόντων» της Ιατρικής Αθηνών ενώ βρίσκεται στο 3ο έτος Ειδίκευσης στην Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία υπό την ευθύνη του ΙΨΕΠΑ στη Λευκωσία. Το 2011 απέκτησε το δίπλωμα εξ’αποστάσεως μετεκπαίδευσης του ΕΚΠΑ στην Συμβουλευτική Εξαρτήσεων και το 2021 ολοκλήρωσε την ετήσια μετεκπαίδευσή της στην Παιδοψυχολογία του Πανεπ. Αιγαίου.
Από το 2012 εργάζεται ως Συντονίστρια Κλινικών Μελετών στο Α΄ Παθολογικό – Ογκολογικό Τμήμα ΓΑΟΝΑ «Ο Άγιος Σάββας» ενώ είναι Επιστημονική Συνεργάτης της Επιστημονικής Εταιρείας «Ελληνική Ογκολογική Εκπαίδευση & Πράξη» (ΕΛ.Ο.Ε.Π.). Στο παρελθόν έχει εργαστεί στην ΜΚΟ «Πνοή Αγάπης» και σε πλήθος άλλων οργανώσεων και υπηρεσιών.
Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια ως μέλος οργανωτικής & επιστημονικής επιτροπής αλλά και ως ομιλήτρια, ενώ είναι η επιστημονικά υπεύθυνη της ετήσια Ψυχοκοινωνικής Ημερίδας στην Ογκολογία που διενεργείται από την εταιρεία ΕΛ.Ο.Ε.Π.
Είναι μία εκ των συγγραφέων της ελληνικής έκδοσης «Οδηγός Επιβίωσης Ασθενών με καρκίνο» ενώ δημοσιεύσεις της υπάρχουν σε ελληνικά και αγγλόφωνα περιοδικά.
Εργασίες της έχουν επίσης αναρτηθεί εγχώρια σε συνέδρια της ΕΟΠΕ και σε διεθνή συνέδρια της EAPC, MASCC/ISOO και IPOS.
Στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με το Pilates και τη Yoga.
Βιβλιογραφία:
-Life lessons: Two experts on death and dying teach us about the mysteries of life and living. APA (7th ed.) Citation. Kübler-Ross, E., & Kessler, D. (2000)
-On grief and grieving: Finding the Meaning of Grief through the Five Stages of Loss». APA (6th ed.) Kubler-Ross, E., & Kessler, D. (2005)
-The Needs of the Dying: A Guide for Bringing Hope, Comfort and Love to Life’s Final Chapter, 10th anniversary ed. David Kessler. HarperCollins: New York, N.Y.2007
