Πολλά έχουν γραφτεί στον τύπο το τελευταίο διάστημα για τα εμβόλια mRNA και την θεραπεία κατά του καρκίνου πρέπει ωστόσο οι επιστήμονες υγείας να ξεκαθαρίσουν στο μη «ιατρικό κοινό» πως οι όποιες εξελίξεις δεν θα είναι άμεσες και ίσως να μην προκαλέσουν την αναμενόμενη «επανάσταση». Οφείλουμε ως γιατροί αυτό να το κάνουμε και να μην καλλιεργούνται προσδοκίες που θα αποδειχθούν «φρούδες ελπίδες».
Η τεχνολογία mRNA εμβολίων έγινε ευρύτερα γνωστή με την πανδημία COVID-19, όμως προϋπήρχε και είχε εφαρμογή σε διάφορους τομείς της υγείας (κυρίως στην κτηνιατρική). Το μεγάλο όφελος αυτής της τεχνικής για παραγωγή εμβολίων είναι η εξοικονόμηση χρόνου σε σχέση με τη δημιουργία των «κλασσικών» έως σήμερα εμβολίων και η δυνατότητα μεγαλύτερης εξατομίκευσης. Αυτά τα δύο στοιχεία οι επιστήμονες πιστεύουν ότι είναι αρκετά έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα μεγάλο «χτύπημα» κατά του καρκίνου.
Επίσης προς αποφυγή παρανοήσεων είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε πως με τον όρο εμβόλια mRNA εννοούμε μία «κατασκευαστική» κατηγορία εμβολίων όπου δεν επιλέγεται ολόκληρος ο ιός εξασθενημένος ή μέρος του ιού (όπως συνέβαινε με τα γνωστά έως τώρα εμβόλια) αλλά το μήνυμα, η πληροφορία, για το πως είναι ο ιός ο οποίος «εικονικά» αποθηκεύεται στην μνήμη του ανοσοποιητικού μας συστήματος και κατ’ επίκληση μπορούν οι «στρατιώτες» του οργανισμού μας να τον ανιχνεύσουν και να τον καταπολεμήσουν με την εμφάνισή του μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Αυτή η διαφορετική προσέγγιση κατασκευής εμβολίων δεν συνεπάγει άμεσα κανένα όφελος για την ογκολογία παρά μόνο έμμεσα και μακροπρόθεσμα.
Για την πλειοψηφία των ογκολογικών ασθενών την τελευταία δεκαετία συντελέστηκε ένα μεγάλο «θαύμα» με την πολύ επιτυχημένη εμφάνιση της ανοσοθεραπείας του καρκίνου. Η θεραπευτική αυτή κατηγορία που στις μέρες μας έχει ένδειξη σε αρκετές ιατρικές περιπτώσεις άλλαξε το ρου της ογκολογικής προσέγγισης αυξάνοντας το προσδόκιμο επιβίωσης ασθενών κυρίως με βαριές και ανίατες μορφές. Το μεγαλύτερο όμως όφελος ήταν ότι καταλάβαμε ως ιατρική κοινότητα ακόμη καλύτερα τον πολύ σημαντικό ρόλο του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Η σύγχρονη ανοσοθεραπεία λοιπόν διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς με καρκίνο και αυτό είναι αρκετό σε πολλές περιπτώσεις για να καταπολεμηθεί ο καρκίνος πλέον εσωτερικά από τον ίδιο τον οργανισμό του νοσούντα.
Πως όμως όλα τα παραπάνω συσχετίζονται με τα εμβόλια mRNA; Πρόσφατα, ένα νέο εμβόλιο τεχνολογίας mRNA χορηγήθηκε πειραματικά σε ασθενή που έπασχε από μεταστατικό μελάνωμα. Το εμβόλιο έχει αναπτυχθεί από τη γερμανική εταιρεία BioNTech, που όλοι πλέον γνωρίζουμε λόγω της συνεργασίας της με την Pfizer για την παραγωγή – προώθηση του εμβολίου κατά του ιού SARS-CoV-2, πιο γνωστός ως COVID-19 και φέρει την κωδική ονομασία BNT111. Το εν λόγο εμβόλιο συνδυάζεται με μία υπάρχουσα ανοσοθεραπεία, το Cemiplimab (Libtayo -εμπορική ονομασία), σε μία κλινική μελέτη φάσης ΙΙ. Στην συγκεκριμένη μελέτη που είναι ακόμη σε πειραματικό στάδιο, έχει σχεδιαστεί να συμμετάσχουν 120 ασθενείς και τα αποτελέσματα αναμένονται. Δεν είναι σίγουρο ότι θα είναι μία θετική μελέτη όμως ο στόχος κατά την παρασκευάστρια εταιρεία είναι να αξιοποιηθεί η δύναμη του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντια στον καρκίνο. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της BioNTech δήλωσε πως έχουν αποδειχθεί οι δυνατότητες των εμβολίων mRNA στην αντιμετώπιση του COVID-19 και ότι ο καρκίνος αποτελεί παγκόσμια απειλή για την υγεία, χειρότερη από την πανδημία. Παράλληλα, άλλα δύο mRNA εμβόλια βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης από την ίδια εταιρεία. Αυτά είναι το BNT112, για περιπτώσεις ασθενών με καρκίνο προστάτη και το BNT113, για ασθενείς με καρκίνο κεφαλής – τραχήλου θετικούς στον ιό HPV. Οι μελέτες των ανωτέρω εμβολίων βρίσκονται σε αρκετά πρώιμο στάδιο και θα ήταν λάθος να καλλιεργούνται από τώρα υψηλές προσδοκίες μη γνωρίζοντας εάν τελικά θα καταφέρουν να αποτελέσουν ένα σημαντικό ανάχωμα στην θεραπευτική αντιμετώπιση του καρκίνου.
Δεν πρέπει να λησμονούμε πως η χρήση εμβολίων και ιών στην ογκολογία δεν είναι μία καινούρια ιστορία ενώ έχει επιδείξει και επιτυχίες και αποτυχίες. Αξίζει ενδεικτικά να αναφέρουμε τον «πατέρα» της ανοσοθεραπείας του καρκίνου τον William Coley ο οποίος είχε δημιουργήσει ένα μείγμα από τοξίνες στα τέλη του 19ου αιώνα ως θεραπεία για τον καρκίνο (Coley’s toxins) φιλτραρισμένες από νεκρά βακτήρια των ειδών: Streptococcus pyogenes και Serratia marcescens. Η ανωτέρω θεραπεία έχοντας αμφίσημα αποτελέσματα και σε συνδυασμό με τις ελλιπείς γνώσεις της εποχής σχετικά με την ανοσολογία, δεν οδήγησε σε ένα success story, έθεσε όμως πολύ ισχυρές βάσεις για το μέλλον της ανοσοθεραπείας.
Η προοπτική που διαμορφώνεται μέσα από την κατασκευή και χρήση εξατομικευμένων εμβολίων με την τεχνική του mRNA, είναι πραγματικά κάτι για το οποίο η επιστημονική κοινότητα πρέπει να αισθάνεται υπερήφανη, είναι όμως πολύ νωρίς αυτό να μεταφραστεί σε όφελος για τον ασθενή του σήμερα. Πρέπει να ακολουθήσουν κλινικές δοκιμές οι οποίες να αποδείξουν το αναφερόμενο αυτό όφελος και να καθοριστούν με ασφάλεια οι κατηγορίες των ασθενών που θα ωφεληθούν. Σήμερα είμαστε στο αρχικό στάδιο αυτής της διαδικασίας και η συνέχιση πρέπει να γίνει με γνώμονα την ασφάλεια των ασθενών όπως οι πολύ αυστηρές επιστημονικές προδιαγραφές ορίζουν. Παρόλα αυτά δεν παύει να διαφαίνεται η χαραμάδα αυτή που θα επιτρέψει στο φως να εισέλθει και να νικήσει μελλοντικά το σκοτάδι του καρκίνου.
Μιχάλης Νικολάου MD, MSc, PhD, Επιμελητής Α, ΓΑΟΝΑ «Άγιος Σάββας»
Ο Μιχαήλ Νικολάου είναι Παθολόγος – Ογκολόγος, Επιμελητής Α’ του ΓΑΟΝΑ «Άγιος Σάββας»
Εκπαίδευση & Κατάρτιση
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (MHA) στη Διοίκηση Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας
Διδακτορικό Δίπλωμα Ιατρικής (PhD)
Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (MSc)
Ερευνητική & Εκπαιδευτική Δραστηριότητα
6 Ερευνητικά Προγράμματα που έχουν αποσπάσει Οικονομική Υποστήριξη μετά από
Αξιολόγηση τα έτη 2017-2019
Συγγραφή 8 κεφαλαίων σε 8 Ιατρικά Βιβλία (4 Διεθνή & 4 Ελληνικά)
Συγγραφή 30 άρθρων σε Αξιολογημένα Διεθνή Ιατρικά Περιοδικά
Συγγραφή 10 άρθρων σε μη Αξιολογημένα Ιατρικά Περιοδικά
Συμμετοχή σε 20 Κλινικές Μελέτες για ανάπτυξη νέων φαρμάκων
Παρακολούθηση περισσότερων από 350 Ιατρικών Συνεδρίων
Περισσότερες από 150 Ομιλίες σε ιατρικά συνέδρια
Περισσότερα από 60 Πόστερ σε διεθνή και εθνικά συνέδρια
Οργανωτικές Δεξιότητες & Ικανότητες
Μέλλος του Ανώτατου Υγειονομικού Συμβουλίου (Α.Υ.Σ.) του ΕΟΠΥΥ
2021 – έως σήμερα: Εκλεγμένος Ειδικός Γραμματέας της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ)
2017- έως σήμερα: Εκλεγμένος Ταμίας της Επαγγελματικής Ένωσης Παθολόγων Ογκολόγων Ελλάδος (ΕΕΠΟΕ)
2017-2019: Εκλεγμένος Πρόεδρος της Ομάδας Νέων Ογκολόγων Ελλάδος (ΟΝΕΟ)
2015-2017: Εκλεγμένος Υπεύθυνος Επιστημονικών Θεμάτων της Ομάδας Νέων Ογκολόγων Ελλάδος (ΟΝΕΟ)
2013-2015: Εκλεγμένος Υπεύθυνος Επικοινωνίας της Ομάδας Νέων Ογκολόγων Ελλάδος (ΟΝΕΟ)
