Στο νησί της Κω τον 5ο π.Χ. αιώνα ο Ιπποκράτης, παράλληλα με τις παραδοσιακές μεθόδους θεραπείας συνέστηνε στους ασθενείς του την συμμετοχή τους σε θεάματα όπως κωμωδίες και τραγωδίες. Η θεραπεία με τον τρόπο αυτό ερχόταν μέσω της κάθαρσης, αποτέλεσμα της συμμετοχής του ατόμου σε θεάματα που απολάμβανε στα πλαίσια της κοινότητας στην οποία ζούσε. Με την θεραπευτική αυτή μέθοδο αναγνωρίζονταν αυτομάτως η ταυτότητα ασθενειών όπως ο καρκίνος, όχι μονάχα ως μια κατάσταση από την οποία πλήττεται το σώμα αλλά επίσης και ως μία κοινωνική συνθήκη.
Στο παρόν λοιπόν κείμενο θα γίνει αναφορά στην συμμετοχή και την χρήση της τέχνης στην προσέγγιση ατόμων με καρκίνο.
Πριν ακόμα την εφαρμογή του γραπτού λόγου, η χρήση της τέχνης στην προσπάθεια έκφρασης ποικίλων συναισθημάτων ήταν γεγονός. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του ’90 οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι μέσα από την τέχνη μπορούν να προσεγγίσουν ευκολότερα ανθρώπους που είχαν διαγνωστεί με κάποια νοητική ή σωματική ασθένεια. Επιπλέον είδαν ότι η χρήση διαφόρων μορφών τέχνης στην διάγνωση αλλά και στην θεραπεία αυτών των ασθενών ήταν καταλυτική. Έτσι το 1969 έγινε και η σύσταση της Αμερικάνικης Εταιρείας Θεραπείας μέσω της Τέχνης.
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις ενός ατόμου που θα διαγνωστεί με τη νόσο του καρκίνου περιλαμβάνουν το άγχος, τον φόβο, την κατάθλιψη και την δυσφορία καθώς και συμπεριφορές κοινωνικής απομόνωσης, θυμού, αποδιοργάνωσης, σύγκρουσης με τον εαυτό και τους άλλους. Είναι πολλές φορές αναμενόμενο η διάγνωση της νόσου να οδηγήσει σε συμπεριφορικές αντιδράσεις όπως τις παραπάνω, ωστόσο είναι επίσης σημαντικό να διακρίνουμε την ένταση με την οποία εμφανίζονται. Αρκετοί ασθενείς βιώνουν πολύ πιο σοβαρή και μόνιμη συναισθηματική δυσφορία, μπορεί επίσης να διαγνωστούν με κλινική κατάθλιψη ή κάποιου είδους αγχώδης διαταραχή. Ακόμα και στις περιπτώσεις που ο βαθμός δυσφορίας ή και άγχους είναι φυσιολογικός, μπορεί ταυτόχρονα να είναι και αποδιοργανωτικός και να μειώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής του ασθενή. Τα αυξημένα επίπεδα άγχους έχουν συσχετιστεί με μειωμένη αποτελεσματικότητα της θεραπείας ασθενών με καρκίνο.
Στην θεραπευτική προσέγγιση με τη χρήση διαφόρων μορφών τέχνης τα άτομα δε βιώνουν κάποιον συγκεκριμένο περιορισμό με την έννοια ότι μπορεί να είναι οποιασδήποτε ηλικιακής ομάδας και δεν είναι απαραίτητη για την συμμετοχή τους η γνώση θεμάτων που αφορούν την τέχνη ειδικά. Το άτομο μπορεί να εκφράσει και να επικοινωνήσει τα συναισθήματά του (μέσα από την ανάγνωση κειμένων, την θεατρική αναπαράσταση, την ζωγραφική, την μουσική έκφραση, την χοροθεραπεία), σε ατομικό και σε ομαδικό επίπεδο, μέσα στα πλαίσια της συνεδρίας με τον θεραπευτή και την ομάδα αλλά επίσης μπορεί να εργαστεί και στο σπίτι του ή στο περιβάλλον του νοσοκομείου πράγμα σημαντικό και πολλές φορές υποχρεωτικό για έναν καρκινοπαθή.
Στην θεραπευτική προσέγγιση μέσω της τέχνης όπως και σε κάθε μορφή ψυχοθεραπείας δίνεται ιδιαίτερη προσοχή σε κάθε ασθενή χωριστά. Μια τυπική συνεδρία περιλαμβάνει τρία μέρη:
● Φάση πριν την εφαρμογή οποιασδήποτε μορφής τέχνης: σε αυτή την φάση όπου ουσιαστικά πραγματοποιείται και η πρώτη επαφή θεραπευτή θεραπευόμενου δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην δημιουργία της θεραπευτικής σχέσης. Ο θεραπευτής στοχεύει να λάβει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για τον ασθενή και φυσικά να καταλάβει τις ανάγκες και τις προσδοκίες του από την θεραπεία.
● Φάση εφαρμογής των μεθόδων της τέχνης: το μέρος αυτό της σχέσης είναι περισσότερο δημιουργικό. Αφορά την εφαρμογή τεχνικών και μεθόδων, ζητείται στην ουσία από τον ασθενή να εκφράσει κάτι συγκεκριμένο με την χρήση συγκεκριμένων μέσων ή απλά να δημιουργήσει αυτά που αναδύονται εντός του την δεδομένη στιγμή.
● Φάση συζήτησης και σχολιασμού, ή φάση μοιράσματος: θεραπευτής και θεραπευόμενος συζητούν μεταξύ τους και ολοκληρώνουν την διαδικασία. Συνήθως ο ασθενής εκφράζεται μιλώντας γύρω από αυτό που δημιούργησε, τι τον οδήγησε να εκφραστεί με το συγκεκριμένο μέσο τέχνης, πως ένιωθε την στιγμή της δράσης και πως μετά την ολοκλήρωση του έργου του. Στην φάση αυτή καλλιεργείται και η σχέση θεραπευόμενου στην ατομική θεραπεία ή η σχέση μεταξύ των μελών της ομάδας.
Πιο συγκεκριμένα για τους καρκινοπαθείς, η θεραπεία μέσω της τέχνης παρέχει την δυνατότητα για ησυχία και χαλάρωση, μια ευκαιρία να μπορείς να κάνεις κάποια πράγματα μόνος σου. Μια θεραπευτική προσέγγιση στοχεύει όχι μόνο στην έκφραση συναισθημάτων αλλά και στην εκτίμηση των αξιών της ζωής και της έννοιας της ελευθερίας, εννοιών που σύμφωνα με την υπαρξιακή προσέγγιση προάγουν την λήψη αποφάσεων και ευθυνών, αυξάνουν την αυτοπεποίθηση του ασθενούς, οικοδομούν μια σταθερή εικόνα του εαυτού καταλυτική στις δύσκολες φάσεις της θεραπείας της νόσου, επίσης παρέχεται ανακούφιση και μια αίσθηση συντροφιάς και «από κοινού» (στα πλαίσια μια ομαδικής θεραπείας καρκινοπαθών), μείωση των επιπέδων άγχους και αύξηση του αισθήματος χαλάρωσης, βελτίωση της επικοινωνίας και έκφραση των συναισθημάτων που είναι δύσκολο να ειπωθούν με λέξεις, οικοδόμηση των σχέσεων με τους άλλους, αποδοχή της εικόνας του σώματός του.
Περιληπτικά τα οφέλη της θεραπείας μέσω της τέχνης στους ασθενείς με καρκίνο μπορούν να συνοψιστούν στους εξής τομείς:
● Οφέλη κατά τη διάρκεια των χημειοθεραπειών. Χαλάρωση και δημιουργία Αναπτύσσεται στα άτομα η αίσθηση ότι κάποιος τους ακούει Τους παρέχετε μια διέξοδος για έκφραση των συναισθημάτων που δημιουργούνται από τις επιπτώσεις των θεραπειών στον οργανισμό τους και δίνεται σε αυτές ένα νόημα
● Οφέλη κατά τη διάρκεια των ακτινοβολιών. Για τις γυναίκες που έχουν διαγνωστεί με καρκίνο του μαστού οι συμμετέχοντες των art therapy groups παρουσίασαν βελτίωση στην συνολική κατάσταση της υγείας τους. Φάνηκε να αναπτύσσουν μια θετικότερη εικόνα για το ασθενές από τον καρκίνο σώμα τους, μια πιο θετική στάση στον τρόπο αντιμετώπισης των παρενεργειών της ακτινοβολίας και αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται το μέλλον τους – «ενστάλαξη ελπίδας».
● Κοινωνική στήριξη. Ανάπτυξη ενεργού συμμετοχής των ατόμων σε ομάδες στήριξης καρκινοπαθών.
● Βελτιωμένη ψυχική υγεία. Μείωση των συμπτωμάτων του άγχους και της κατάθλιψης που συνοδεύουν τυχόν μια διάγνωση καρκίνου. Διάρκεια παρουσίας των οφελών αυτών.
● Βελτίωση της ποιότητας ζωής. Νέοι τρόποι έκφρασης του εαυτού. Προσωπική ανάπτυξη και κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων που ζουν με καρκίνο.
● Νοσοκομειακά οφέλη. Μείωση της ανάγκης για αγωγή ρύθμισης του σωματικού πόνου, αύξηση συναίνεσης στην απαιτούμενη για τη νόσο φαρμακευτική αγωγή, μείωση του χρόνου παραμονής στο περιβάλλον του νοσοκομείου.
● Οφέλη τελικού σταδίου. Μέσω της τέχνης παρέχεται πιο εύκολα βοήθεια στην έκφραση συναισθημάτων των ασθενών τελικού σταδίου.
——————————————————————————————–
Αθηνά Δημητριάδου
ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ ΑΘΗΝΑ
Απόφοιτος του τμήματος ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος οργανωτικής και οικονομικής ψυχολογίας. Ειδίκευση στην ομαδική μέθοδο ανάπτυξης της προσωπικότητας – Μορενικό Ψυχόδραμα. Εστίαση επιστημονικού ενδιαφέροντος η μελέτη της συνύπαρξης σώματος και συνείδησης.
Ιδιοκτήτρια ψυχοδραματικού κέντρου αυθορμητισμού και ανάπτυξης «Finding OneSelf» στην Πτολεμαΐδα.
