Τα κύρια στάδια του πένθους

Όταν λέμε πενθώ, μας έρχεται στο μυαλό ως πρώτη έννοια ο θάνατος και η απώλεια ενός αγαπημένου μας ατόμου. Βλέπουμε ξαφνικά τον εαυτό μας στα μαύρα, όχι μόνο ντυμένοι μα και ψυχικά, με δάκρυα και πόνο.

Το να πενθεί κανείς, δεν είναι μόνο η απώλεια ζωής, αλλά και πολλά άλλα. Μια σχέση που τελείωσε ή δεν ξεκίνησε ποτέ, η απώλεια της υγείας μας, της δουλειάς μας, των ονείρων μας, φιλίες που μας πούλησαν και μας στοίχησαν, πένθος επειδή χάσαμε το φως μας, τα μαλλιά μας στην χημειοθεραπεία, ακρωτηριασμός, μια μαστεκτομή, μια εγκυμοσύνη και ακόμα πιο σιωπηλά, πένθος σαν ‘’χάσουμε’’ εμάς τους ίδιους μη μπορώντας και πάλι να μας αναστυλώσουμε. Το πένθος είναι μια ψυχική κατάσταση, που περνά πολλά στάδια και διαφέρει πάντα από περίπτωση μα και χαρακτήρα. Έτσι λοιπόν θα αναφερθώ στα κύρια και πιο συνηθισμένα στάδια, μέσα από χειροπιαστά και ξεχωριστά παραδείγματα κάθε φορά.

Το πρώτο στάδιο του πένθους, όποια μορφή και αν έχει αυτό, είναι η άρνηση. Το σώμα και η ψυχή στο απόλυτο σοκ, παγωμένα να προσπαθούν να δώσουν εντολή στο μυαλό να συλλάβει τι έγινε. Η άρνηση, μας βοηθά αρχικά να επιβιώσουμε από την απώλεια. Στο στάδιο αυτό ή φάση συμπεριφοράς και αντίδρασης, ο κόσμος μας γκρεμίζεται σταδιακά και εμείς δε βλέπουνε νόημα και σημασία. Μουδιασμένο το σώμα και τα συναισθήματα, παλεύουν και μας παλεύουν. Αναρωτιόμαστε πώς θα συνεχίσουμε να ζούμε από δω και πέρα, αν μπορούμε να συνεχίσουμε, γιατί να συνεχίσουμε. Οι μέρες περνάνε και εμείς απλά προσπαθούμε κάπως και όπως και όπως να μην τρελαθούμε. Επιβιώνουμε ψυχικά αρνούμενοι τι έγινε, αν πέθανε πχ ο άνθρωπος μας, αν μας πούλησαν χωρίς λόγο στην αγάπη, αν μας έδιωξαν από την δουλειά ειδικά τώρα που τα δάνεια τρέχουν και τα λεφτά δεν υπάρχουν. Βήμα βήμα το πένθος μας και εμείς στα πατώματα. Και όμως, αυτό το πρώτο στάδιο του πένθους, μας προστατεύει από την τρέλα έστω και για λίγο καιρό. Η φύση έχει προνοήσει, να μας αφήνει να διαχειριζόμαστε μόνο όσα μπορούμε ν’ αντέξουμε, για όσα είμαστε μόνο πλασμένοι και όχι για παραπάνω, αλλιώς δεν επιβιώνουμε. Καθώς αποδεχόμαστε την αλήθεια της απώλειας και αναρωτιόμαστε τα τι και πως και γιατί, ασυνείδητα δρομολογείται και η διαδικασία επούλωσης. Όλο και πιο δυνατοί και η άρνηση αρχίζει να ξεθωριάζει. Αλλά συνεχίζοντας, όλα τα συναισθήματα που είχαμε αρνηθεί, φτάνουν στην επιφάνεια και εκεί έχουμε το επόμενο στάδιο και ταξίδι της ψυχής και των αντοχών μας.

Τώρα βρισκόμαστε πια και επίσημα, εκεί που από την αρχή προσπαθούσαμε να ελέγξουμε, στο στάδιο θυμού. Το μεγάλο σοκ έχει φύγει και έρχεται το αρχέγονο αυτό συναίσθημα να μας φτάσει στα όρια μας. Κανένας θυμός δεν είναι απύθμενος, κανένας μη ελεγχόμενος. Ίσως αυτό είναι και το πιο ιδιαίτερο στάδιο του θυμού, που διαφοροποιείται από χαρακτήρα σε χαρακτήρα, παιδεία, θρησκεία, πολιτισμό, επιρροές οικογένειας και λάθος στιγμή. Ο θυμός που βιώνεται έντονα, δεν είναι απαραίτητο πάντα να μας διαλύσει, μα ίσως μας επουλώσει γρηγορότερα τις πληγές μας. Αντίθετα, κρατώντας όπως λέμε όλο αυτό μέσα μας, κάποια στιγμή θα ξεσπάσει και απότομα και σε λάθος στιγμή και θα ζημιώσει κυρίως εμάς. Ο θυμός δεν έχει όρια, αυτό είναι η πρώτη αλήθεια που ανεξάρτητα πως τον δείχνουμε το καταλαβαίνουμε όλοι μας. Πίσω από τον θυμό, κρύβονται και πολλά άλλα συναισθήματα, τα οποία θα ανακαλύψουμε ίσως με το χρόνο, αλλά ο θυμός είναι το συναίσθημα που συνήθως πρέπει να διαχειριστούμε πάσα θυσία. Ένα παράδειγμα, θυμώνουμε στον γιατρό που μας έκανε την διάγνωση του καρκίνου μας ή θεωρούμε πως δεν έκανε τα πάντα για να γιατρευτούμε. Θυμός απέναντι στον σύντροφο ζωής, που δήθεν πιστεύαμε πως είχαμε, μα μας εγκατέλειψε ίσως για κάποιον άλλον, χωρίς να σκεπτόμαστε λογικά, πως τα σημάδια ήταν ορατά, αλλά είμασταν βολεμένοι μέσα στο χρόνο και την συνήθεια και τα προσπερνούσαμε. Θυμός και μίσος στην πιο έσχατη μορφή, απέναντι στην νέα σύντροφο ή νέο σύντροφο του/της πρώην μας, γιατί χάσαμε εξαιτίας τους όσα υποτίθεται κεκτημένα μας. Που είναι ο Θεός, φωνάζουμε αγανακτισμένοι από τον θυμό μας, όταν μας λένε πως πέθανε το παιδί μας. Πίσω από τον θυμό βρίσκεται πόνος, ο δικός μας και μόνο πόνος, που ουρλιάζει πως δεν είναι αλήθεια όσα συμβαίνουν. Στην αρχή, πενθώντας, έχουμε χαθεί στο απέραντο πουθενά και το απόλυτο τίποτα. Μετά τα βάζουμε πχ, με κάποιον που δεν παραβρέθηκε στην κηδεία των ανθρώπων μας, ή με κάποιον που δεν είναι άλλο με μας. Ο θυμός, γίνεται αποκούμπι, παρηγοριά σκληρή μα στο τέλος γέφυρα για το επόμενο στάδιο. Συνήθως μαθαίνουμε πώς να καταπιέζουμε το θυμό μας, αντί πώς να τον βιώνουμε και αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος μα και η αδυναμία μας.

Η διαπραγμάτευση είναι το επόμενο στάδιο. Πριν συμβεί ό,τι συμβεί, θεωρούμε πως έχουμε κάνει τα αδύνατα για να αποφευχθεί. Διαπραγμάτευση σε μορφή πχ προσευχής προς τον Θεό ή σε ό,τι ο καθένας ανώτερο πιστεύει και επικαλείται. Κάνουμε όρκους, κάνουμε υποσχέσεις, φιλάμε σταυρό ας πούμε, πως δεν θα ξανακάνουμε πχ αυτό, να βρίσουμε, ή να χτυπήσουμε ή να καταραστούμε, αν την γλυτώσουμε εμείς και οι οικείοι μας. Παζαρεύουμε την αδυναμία, το λάθος, το αναπόφευκτο. Μετά το μοιραίο, ας το ονομάσουμε έτσι και δε είναι πάντα ο θάνατος το θέμα μας, χανόμαστε μέσα σε αναφορές του «Αν γινόταν, τι δεν θα γινόταν αν….». Μια σειρά από αν και υποθέσεις, αφού θέλουμε την ζωή να γυρίσει εκεί που ήταν πρωτύτερα, θέλουμε τον αγαπημένο μας πίσω, θέλουμε να μην έχουμε μάθει μια ώρα πριν πως πάσχουμε από καρκίνο, να μην είχαμε μπει στο αυτοκίνητο μεθυσμένοι. Θέλουμε να πάμε πίσω στο χρόνο, για να προλάβουμε, να προνοήσουμε, να σώσουμε, να μην το πάθουμε ή να το διορθώσουμε.

Κοντά στην διαπραγμάτευση, βηματίζει η ενοχή. Όλα τα «αν» και τα «αν δεν» μας κάνουν να νιώθουμε ένοχοι και να πιστεύουμε, ότι κάτι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει διαφορετικά. Ίσως να σταθούμε ικανοί και άξιοι να διαπραγματευτούμε και με τον πόνο μας. Θα κάνουμε το παν, αρκεί να μην νιώθουμε τον πόνο της απώλειας. Παραμένουμε στο παρελθόν, ψάχνοντας τρόπο και δρόμο, που δεν θα πονάμε και δεν θα μας κοστίζουν οι συνέπειες. Οι άνθρωποι νομίζουν, ότι τα στάδια διαρκούν βδομάδες ή μήνες. Ξεχνάνε ότι τα στάδια είναι απαντήσεις (αντιδράσεις) στα συναισθήματα και μπορούν να έχουν διάρκεια από λεπτά ή ώρες καθώς θα μεταπηδάμε από το ένα στο άλλο. Δεν μπαίνουμε σ’ ένα στάδιο αφού αφήσουμε το προηγούμενο. Μπορεί να βρεθούμε στο ένα, μετά στο άλλο και μετά πίσω ξανά στο προηγούμενο. Μπορεί να ‘’τα παίξουμε’’ όπως λέμε με απλά λόγια εντελώς και να γίνουν όλα ένα μέσα μας. Εξαρτάται από τον χαρακτήρα μας όπως και προανέφερα έως το περιβάλλον που κινούμαστε . Σε ένα διαζύγιο πχ, αν έχουμε σε μόνιμη βάση δίπλα μας οικογένεια και γνωστούς, να μας δηλητηριάζουν με κακές πληροφορίες και συμβουλές, καταλαβαίνουμε, πως δεν ξεμπλέκουμε μέσα μας εύκολα και κάποιες φορές και καθόλου.

Το προτελευταίο και πιο επικίνδυνο στάδιο του πένθους, είναι η κατάθλιψη. Συναισθήματα άδεια και θλίψη έως απόγνωση, σε επίπεδο που ποτέ δεν είχαμε φανταστεί. Αυτό το στάδιο κατάθλιψης, μοιάζει να διαρκεί για πάντα. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε, ό,τι δεν είναι ένδειξη νοητικής αρρώστιας. Έχει μεγάλη διαφορά αυτή η μορφή κατάθλιψης, από την ψυχοσωματική ή νοητική μορφή. Αυτή η μορφή κατάθλιψης, πηγάζει από την απώλεια. Η στενοχώρια μας είναι μεγάλη, τα βλέπουμε όλα άσχημα και βουνό και αναρωτιόμαστε αν αξίζει να συνεχίζουμε τη ζωή μόνοι μας ή αλλιώς, με άλλους και κυρίως πως και με ποια δύναμη. Η κατάθλιψη μετά από κάθε απώλεια, μοιάζει ως κάτι μη φυσικό, που πρέπει να διορθωθεί και να ξεπεραστεί μπορούμε δεν μπορούμε. Και όμως, είναι η πιο φυσική αντίδραση, το αντίθετο θα ήταν ασυνήθιστο. Όταν πονάς, πενθείς, όταν πενθείς, σέρνεσαι και χάνεσαι, χάνεις το χαμόγελο σου και την όρεξη σου και την χαρά σου μέχρι να ξεπεραστεί αυτή η φάση και να δεις και πάλι την ζωή με καθαρό μυαλό και γαληνεμένη ψυχή. Το πένθος είναι μια διαδικασία επούλωσης, άρα η κατάθλιψη είναι και αυτή βήμα προς αυτή την κατεύθυνση, άσχετα αν είναι επιθυμητό ή όχι. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ευάλωτοι ή επιρρεπείς για κατάθλιψη. Παρόλα αυτά, δώστε χρόνο σε εκείνους που θρηνούν, για οποιοδήποτε λόγο να το περάσουν και αυτό. Είναι δικά τους τα συναισθήματά, όπως και οι αντοχές τους.

Το τελευταίο στάδιο, είναι και η λύτρωση μας, δηλαδή η αποδοχή. Δεν σημαίνει πως ξαφνικά είμαι καλά με αυτό που συνέβη και το προσπερνάω. Ποιος νιώθει άλλωστε καλά, με την απώλεια πχ του αγαπημένου του; Ποιος νιώθει και πάλι άνετα και ωραία, όταν έχει χάσει την δουλειά του και οι λογαριασμοί ξεχειλίζουν. Ποιο άκρο ή κομμάτι του σώματος μας, είναι περιττό που οκ όλα καλά, δεν τρέχει τίποτα, αν το χάσουμε. Αυτό το στάδιο, έχει να κάνει μόνο και εξ ολοκλήρου, με την αποδοχή της πραγματικότητας και συγκεκριμένα με την νέα πραγματικότητα, η οποία πια θα είναι ίσως και μόνιμη. Σίγουρα δεν θα μας αρέσει αυτή η πραγματικότητα, αλλά τελικά την αποδεχόμαστε, αλλιώς δεν επιβιώνουμε ούτε προχωράμε, ούτε δίνουμε νέες ευκαιρίες στον εαυτό μας. Μαθαίνουμε να ζούμε μαζί της, μαθαίνουμε να μην την αναθεματίζουμε, μα να την διαχειριζόμαστε για να ζήσουμε, για να γίνουμε και πάλι ευτυχισμένοι, για να ισορροπήσουμε. Και εδώ γίνεται το μεγαλύτερο λάθος. Πολλοί άνθρωποι θέλουν ‘’να διατηρήσουν΄΄ τη ζωή που έκαναν και αντιδρούν αλόγιστα, επιμένοντας για κάτι που δεν υπάρχει άλλο , πάει έφυγε. Κάποιοι με τον καιρό είναι τυχεροί και βλέπουν ότι αυτό δεν γίνεται. Το παρόν, οι παρόντες, εμείς, όλα γύρω μας ίσως, οριστικά άλλαξαν και πρέπει να αναπροσαρμοστούν οι ζωές και να αποδεχθούμε τις αλλαγές, μέσα από νέους ρόλους, νέους ανθρώπους , νέες καταστάσεις και μέσα από έναν καινούριο επιτέλους εαυτό. Ας μάθουμε όλοι μας, σε κάθε συμφορά, πένθος, κακιά στιγμή και εμπειρία ζωής, να αρχίζουμε να ζούμε ξανά και να απολαμβάνουμε τη ζωή μας. Δεν μπορούμε να αναπληρώσουμε αυτό που χάθηκε, αλλά μπορούμε να κάνουμε νέες σχέσεις, που να έχουν αξία και νόημα, να βρούμε μια άλλη δουλειά, να αγαπήσουμε κάποιον άλλον ή και εμάς τους ίδιους μας. Τις ανάγκες μας και τα συναισθήματα μας, πρέπει να τα ακούμε, όχι να τα παρακούμε, ούτε να τα προσπερνάμε. Προχωράμε, αλλάζουμε, μεγαλώνουμε, εξελισσόμαστε, μαθαίνουμε, αποφασίζουμε, χαμογελάμε ξανά. Σταματήστε να ασχολείστε με τις ζωές των άλλων, ενώ σας ξεφεύγουν οι δικές σας. Επενδύουμε στην νέα μας ζωή και δεν μοιρολατρούμε, κάνουμε τον προσωπικό μας πόνο σκαλί και χέρι βοήθειας και σε άλλους. Το πένθος είναι κομμάτι και αυτό της ζωή μας, μακάρι να μην υπήρχε ανθρώπινος πόνος, μακάρι να μην υπήρχε το αναπάντεχο και το μοιραίο. Μα αυτό είναι ο άνθρωπος επίσης και αυτό λέγεται εξίσου ζωή. Γέλιο και δάκρυ, πόνος και χαρά, όνειρα και απόγνωση μα…….ναι…..ακόμα και αν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε, ας κοιτάξουμε γύρω μας, πως η ζωή συνεχίζεται…..έτσι πρέπει και αυτός είναι ο ρόλος της.

Πέγκυ Καραμπάτου