Τροφιμογενή νοσήματα ονομάζονται όλα τα νοσήματα, που προκαλούνται από τη μόλυνση των τροφών από χημικές, βιολογικές ή μικροβιακές ουσίες.
Τροφιμογενείς λοιμώξεις ονομάζονται οι λοιμώξεις που οφείλονται στη μόλυνση των τροφών από μικρόβια, πρωτόζωα ή ιούς.
Οι τροφιμογενείς λοιμώξεις ήταν καλά γνωστές σαν ξεχωριστή οντότητα από αρχαιοτάτων χρόνων και αναφέρονται πολλά παραδείγματα τόσο στις μυθολογίες, όσο και στην ιστορία των διαφόρων λαών.
Κατά τα τελευταία έτη του προηγούμενου αιώνα, παγκόσμια ανησυχία είχε προκληθεί από την αναγνώριση συγκεκριμένων νοσημάτων, οφειλόμενων σε λοιμογόνους παράγοντες, άλλους γνωστούς από το παρελθόν και άλλους νέους και άγνωστους. Πολλά από τα νεοεμφανιζόμενα ή από τα νέα παθογόνα στελέχη γνωστών λοιμογόνων παραγόντων ήταν τροφιμογενή ή είχαν τη δυνατότητα να μεταδοθούν με τις τροφές, αλλά και με το πόσιμο νερό. Δυστυχώς αναμένονται στο μέλλον και περισσότερα παθογόνα εξαιτίας των μεταβολών στις μεθόδους παραγωγής, επεξεργασίας και προώθησης των τροφίμων.
Παρόλα αυτά όμως η παγκόσμια σημασία της ασφάλειας των τροφίμων δεν έχει γίνει καλά κατανοητή από πολλές διευθύνσεις δημόσιας υγείας, με αποτέλεσμα αρκετές επιδημίες ηπατίτιδας, σαλμονελώσεων, χολέρας, λοιμώξεων από εντεροαιμορραγικά στελέχη κολοβακτηριδίου, λιστερίωσης, αλλά και αρκετών άλλων νοσημάτων, να έχουν αναφερθεί τόσο στις αναπτυγμένες, όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Οι προοπτικές για τα πρώτα έτη του 21ου αιώνα δεν είναι ενθαρρυντικές. Αναμένεται μια αύξηση στη συχνότητα των τροφιμογενών λοιμώξεων, ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η δυσμενής αυτή πρόγνωση βασίζεται στις μεταβολές που γίνονται σε παράγοντες που συμμετέχουν στη διαμόρφωση της τροφικής αλυσίδας.
Οι παράγοντες αυτοί είναι:
- Περιβαλλοντικές και δημογραφικές μεταβολές. Οι κλιματολογικές μεταβολές, οι μεταβολές στα μικροβιακά και στα υπόλοιπα οικοσυστήματα και η μείωση των πηγών άντλησης φυσικού πόσιμου νερού.
- Μεταβολές του ανθρώπινου δυναμικού. Η υποβάθμιση της υγιεινής, η αύξηση του γηρασμένου πληθυσμού, που εμφανίζει ελαττωμένη χυμική και κυτταρική ανοσία, η απρογραμμάτιστη αστικοποίηση του πληθυσμού, ο μαζικός τουρισμός και κυρίως η μετανάστευση.
- Μαζική παραγωγή τροφίμων, παγκοσμιοποίηση της εμπορίας τους και οι μεταβολές στις διατροφικές συνήθειες.
- Αναγνώριση νέων, τοξικών για τον άνθρωπο προϊόντων και η γνώση των βλαβών που αυτά προκαλούν.
- Μεταβολές στον τρόπο ζωής. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι σιτίζονται έξω από το σπίτι τους, κυρίως με κρέατα, τα οποία παρασκευάζονται σε εστιατόρια, καντίνες, εστιατόρια ταχείας σίτισης (fast food), όπως επίσης και από πλανόδιους πωλητές τροφίμων. Σε πολλές χώρες δεν γίνονται συστηματικοί έλεγχοι υγιεινής και δεν λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα ασφαλούς παρασκευής και συντήρησης των τροφίμων, με αποτέλεσμα την μόλυνσή τους και την ανάπτυξη παθογόνων.
Αντίθετα με τις παρατηρήσεις αυτές είναι η αναφορά του MMWR (Morbidity and Mortality Weekly Report) για το έτος 2001, όπου, συγκριτικά με τα έτη 1996-2000, καταγράφεται μείωση των κύριων μικροβιακών τροφιμογενών λοιμώξεων, ενδεικτική μιας μελλοντικής προόδου.
