Ο καρκίνος αποτελεί τη συχνότερη αιτία θανάτου στα παιδιά, όπου σε παγκόσμιο επίπεδο κάθε χρόνο περίπου 400.000 παιδιά διαγιγνώσκονται με καρκίνο. Στην Ελλάδα, οι ετήσιες νέες διαγνώσεις υπολογίζονται στις 300-350, με συχνότερες μορφές τις αιματολογικές κακοήθειες και τους όγκους του εγκεφάλου.
Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας, οι παιδικοί καρκίνοι, σε αντίθεση με αυτούς των ενηλίκων, στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν μπορούν να αποδοθούν σε συγκεκριμένα αίτια. Ενώ είναι δύσκολο να προληφθεί ο παιδικός καρκίνος, η έγκαιρη διάγνωση, η θεραπεία, η διατροφική φροντίδα, και η υποστήριξη των παιδιών με καρκίνο έχει οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του ποσοστού επιβίωσής τους, ειδικότερα σε χώρες υψηλού εισοδήματος.
Η σωστή διατροφή του παιδιού εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις τόσο για τη μείωση των παρενεργειών της νόσου (ναυτία, έμετος, κόπωση, διαταραχές ύπνου, πόνος, απώλεια όρεξης, ευερεθιστότητα) όσο και για τη βελτίωση της υγείας, καθώς και τη βέλτιστη σωματική και διανοητική ανάπτυξη του παιδιού.
Ξεκινώντας από τη βρεφική ηλικία, ο μητρικός θηλασμός εξασφαλίζει την καλύτερη ανάπτυξη του παιδιού, προστατεύει από οξείες λοιμώξεις (πεπτικού, αναπνευστικού συστήματος), προστατεύει από νοσήματα αλλεργικής αιτιολογίας (άσθμα, έκζεμα, αλλεργία στο γάλα αγελάδας), μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης κοιλιακών νοσημάτων (κοιλιοκάκη, ελκώδης κολίτιδα, νόσος Crohn), συμβάλλει στην πρόληψη χρόνιων νοσημάτων (σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και 2, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, κάποιες μορφές καρκίνου, παχυσαρκία), προστατεύει από το σύνδρομο αιφνίδιου βρεφικού θανάτου και βελτιώνει την όραση και την ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού, ενώ έχει συσχετιστεί με τον καλύτερο δείκτη νοημοσύνης του παιδιού.
Η υγιεινή διατροφή του παιδιού έχει ευεργετική επίδραση στην υγεία του γιατί επιδρά καθοριστικά στην πρόληψη χρόνιων νοσημάτων όπως είναι η παχυσαρκία, ο καρκίνος, ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η οστεοπόρωση. Η διατροφή πρέπει να συνδυάζει την κατανάλωση προϊόντων που να είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, με την κατάλληλη ποσότητα και συχνότητα.
Η Μεσογειακή διατροφή έχει αποδειχτεί ότι έχει ευεργετική επίδραση στην υγεία και έχει ανακηρυχτεί από την UNESCO ως «Άυλο Πολιτιστικό Αγαθό της Ανθρωπότητας». Η διατροφή αυτή χαρακτηρίζεται από την καθημερινή κατανάλωση φυτικών τροφίμων (δημητριακών, φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ξηρών καρπών και σπόρων), τη μικρή ως μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, την εβδομαδιαία κατανάλωση ψαριού και πουλερικών, τη σπάνια κατανάλωση κόκκινου κρέατος και των προϊόντων αυτού και την αποκλειστική χρήση του ελαιολάδου ως προστιθέμενου λιπιδίου στη διατροφή. Για το λόγο αυτό, η διατροφή του παιδιού που έχει σα βάση τη Μεσογειακή δίαιτα έχει φανεί ότι δρα καταλυτικά τόσο στην πρόληψη, όσο και στην διατροφική φροντίδα του παιδιού που νοσεί από καρκίνο.
Συγκεκριμένα, το διαιτολόγιο του παιδιού, ανάλογα με την ηλικία, θα πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις ομάδες τροφίμων ( λαχανικά, φρούτα, γάλα/γαλακτοκομικά, δημητριακά, όσπρια, κρέας, αβγά, ψάρια/θαλασσινά και λίπη) προκειμένου να έχει μια διατροφή πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.
α. Η κατανάλωση λαχανικών πρέπει να είναι καθημερινή και να συμπεριλαμβάνεται σε κάθε γεύμα του παιδιού. Αυτή η ομάδα τροφίμων είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταμίνες ( Β5, Β6, K, C, φυλλικό οξύ), ανόργανα στοιχεία (ασβέστιο, μαγνήσιο, κάλιο, σίδηρο) και φυτοχημικές ουσίες (καροτενοειδή, φαινόλες, φλαβονοειδής ενώσεις).
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, η κατανάλωση τους είναι η παρακάτω, όπου η 1 μερίδα ισοδυναμεί με 150-200 ωμά ή μαγειρεμένα λαχανικά αντίστοιχα.
- 1-2 ετών : 1 μερίδα/ημέρα
- 2-4 ετών : 1 μερίδα/ημέρα
- 4-8 ετών : 1-2 μερίδες/ημέρα
- 9-13 ετών : 2-3 μερίδες/ημέρα
- 14-18 ετών : 3-4 μερίδες/ημέρα
β. Η κατανάλωση των φρούτων πρέπει να είναι ποικίλη και καθημερινή, είτε με τη μορφή ολόκληρου του φρούτου ή με τη μορφή χυμού. Τα φρούτα είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταμίνες ( Β5, Β6, C, φυλλικό οξύ), ανόργανα στοιχεία (ασβέστιο, μαγνήσιο, κάλιο, σίδηρο) και φυτοχημικές ουσίες (καροτενοειδή, φαινόλες, φλαβονοειδής ενώσεις).
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, η κατανάλωση τους είναι η παρακάτω, όπου 1 μερίδα ισοδυναμεί με 120-200 γραμμάρια χυμού (μισό ποτήρι) ή φρούτου αντίστοιχα.
- 1-2 ετών : 1 μερίδα/ημέρα
- 2-4 ετών : 1 μερίδα/ημέρα
- 4-8 ετών : 1-2 μερίδες/ημέρα
- 9-13 ετών : 2-3 μερίδες/ημέρα
- 14-18 ετών : 3 μερίδες/ημέρα
γ. Το γάλα ή/και τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι σημαντικά για τα παιδιά και πρέπει να καταναλώνονται καθημερινά. Περιέχουν πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας, βιταμίνες (B1, B2, B12, A, D ) και ανόργανα στοιχεία (ασβέστιο, κάλιο, μαγνήσιο και ψευδάργυρο). Ο ρόλος του ασβεστίου στη δόμηση των οστών του παιδιού είναι σημαντικός και συμβάλλει στη σταθερότητα και στη λειτουργικότητά των οστών του. Επιπλέον, η πυκνότητα και η μάζα των οστών είναι συνάρτηση της περιεκτικότητάς τους σε ασβέστιο.
Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, η κατανάλωση τους είναι η παρακάτω, όπου 1 μερίδα ισοδυναμεί με 1 ποτήρι γάλα (240 mL), 1 κεσεδάκι γιαούρτι (200 γραμμάρια), 1 κομμάτι σκληρό τυρί, μέγεθος σπιρτόκουτου (30 γραμμάρια, όπως φέτα , γραβιέρα), ή 2 κουταλιές της σούπας (60 γραμμάρια) μαλακό τυρί όπως ανθότυρο και κατίκι.
- 1-2 ετών : 2 μερίδα/ημέρα
- 2-4 ετών : 2 μερίδα/ημέρα
- 4-8 ετών : 2-3 μερίδες/ημέρα
- 9-13 ετών : 3-4 μερίδες/ημέρα
- 14-18 ετών : 3-4 μερίδες/ημέρα
δ. Τα δημητριακά (σιτάρι, βρώμη, σίκαλη, κριθάρι και ρύζι) τα προϊόντα αυτών (αλεύρι, ψωμί, αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά και τα δημητριακά πρωινού) και η πατάτα αποτελούν τη βάση της παιδικής διατροφής. Αποτελούν πηγή υδατανθράκων, πρωτεϊνών, βιταμινών (Β1, Β6, Β5, Βιοτίνης) και ανόργανων στοιχείων (μαγνήσιο, κάλιο, σίδηρο, ψευδάργυρο, σελήνιο, μαγγάνιο, χαλκό). Επιπρόσθετα, τα δημητριακά ολικής άλεσης είναι πλούσια σε φυτικές ίνες.
Το παιδί θα πρέπει να καταναλώνει ποικιλία δημητριακών καθημερινά, με προτίμηση τα δημητριακά ολικής άλεσης. Ανάλογα με την ηλικία η κατανάλωση τους είναι η παρακάτω, όπου 1 μερίδα ισοδυναμεί με 1 φέτα ψωμί, 2 φρυγανιές ή ένα παξιμάδι μεσαίου μεγέθους, ½ φλιτζάνι (70-90γρ.) μαγειρεμένα ζυμαρικά ή ρύζι ή πλιγούρι, ½ φλιτζάνι (30 γρ.) δημητριακά πρωινού, 1 μέτρια μαγειρεμένη πατάτα (120-150 γρ.), ½ κουλούρι Θεσσαλονίκης.
- 1-2 ετών : 2 μερίδα/ημέρα
- 2-4 ετών : 3 μερίδα/ημέρα
- 4-8 ετών : 4-5 μερίδες/ημέρα
- 9-13 ετών : 5-6 μερίδες/ημέρα
- 14-18 ετών : 6-8 μερίδες/ημέρα
ε. Τα όσπρια ( φακές, φασόλια, ρεβίθια, φάβα, ξερά κουκιά και οι ποικιλίες αυτών) θα πρέπει να καταναλώνονται τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα και να υπάρχει ποικιλία ως προς το είδος του οσπρίου. Αποτελούν πλούσια πηγή φυτικών ινών και πρωτεϊνών φυτικής προέλευσης. Επιπλέον, αποτελούν πηγή υδατανθράκων, βιταμινών ( Β5, Β6, Βιοτίνης), μαγνησίου, καλίου, χαλκού, σιδήρου ασβεστίου και φυτοχημικών ουσιών.
Ανάλογα με την ηλικία η κατανάλωση τους είναι η παρακάτω, όπου τα γραμμάρια του οσπρίου είναι μαγειρεμένα και στραγγισμένα.
- 1-2 ετών : 1-2 μερίδες/εβδομάδα με 40-60 γραμμάρια/μερίδα
- 2-4 ετών : 3 μερίδες/ εβδομάδα με 60-90 γραμμάρια/μερίδα
- 4-8 ετών : 3 μερίδες/ εβδομάδα με 90-120 γραμμάρια/μερίδα
- 9-13ετών:τουλάχιστον 3 μερίδες/ εβδομάδα με 120-150 γραμμάρια/μερίδα
- 14-18ετών:τουλάχιστον3 μερίδες/ εβδομάδα με 150-200 γραμμάρια/μερίδα
στ. Τα παιδιά άνω των 2 ετών θα πρέπει να καταναλώνουν 2-3 φορές την εβδομάδα κόκκινο ή /και λευκό άπαχο κρέας, με αποφυγή του επεξεργασμένου κρέατος.
Στο κόκκινο κρέας ανήκουν το μοσχάρι, το χοιρινό, το αρνί, το κατσίκι, το κυνήγι (αγριογούρουνο, ελάφι) και όλα τα επεξεργασμένα προϊόντα των παραπάνω κρεάτων. Αποτελεί βασική πηγή πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας και τη σημαντικότερη πηγή σιδήρου. Περιέχει βιταμίνες (Β1,Β2, Β6, Β12, Βιοτίνη, Νιασίνη, Ε) μαγνήσιο και ψευδάργυρο.
Στο λευκό κρέας ανήκουν το κοτόπουλο, η γαλοπούλα, η πάπια, το κουνέλι, το κυνήγι (φασιανός, ορτύκι, πέρδικα) και όλα τα επεξεργασμένα προϊόντα των παραπάνω κρεάτων. Αποτελεί βασική πηγή πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας, βιταμινών και ιχνοστοιχείων όπως και το κόκκινο κρέας αλλά περιέχει μικρότερη ποσότητα κορεσμένων λιπαρών.
Ανάλογα με την ηλικία η κατανάλωση κρέατος μπορεί να είναι.
- 1-2 ετών : 3-4 μερίδες/εβδομάδα με 40-60 γραμμάρια/μερίδα
- 2-4 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 60 γραμμάρια/μερίδα
- 4-8 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 60-90 γραμμάρια/μερίδα
- 9-13 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 90-120 γραμμάρια/μερίδα
- 14-18 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 120-150 γραμμάρια/μερίδα
ζ. Τα αβγά θα πρέπει να καταναλώνονται 4-7 αβγά την εβδομάδα. Αποτελούν σημαντική πηγή πρωτεϊνών, υψηλής βιολογικής αξίας, βιταμινών (A, D, Β1, Β2 ) και χολίνης. Είναι προτιμότερο να καταναλώνονται βραστά και λιγότερες φορές τηγανιτά. Θα πρέπει να αποφεύγεται το αβγό να είναι «μελάτο» και ο χρόνος βρασμού να είναι 8 λεπτά έτσι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος νόσησης από σαλμονέλα.
η. Τα παιδιά θα πρέπει να καταναλώνουν 2-3 μερίδες από ποικιλία ψαριών και θαλασσινών (καλαμάρι, σουπιά, χταπόδι, γαρίδα, μύδια, στρείδια) την εβδομάδα. Αποτελούν βασική πηγή πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας, είναι πλούσια σε βιταμίνη D, ψευδάργυρο και σελήνιο, και καλή πηγή σιδήρου. Έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά. Τα ψάρια, και ιδιαίτερα τα λιπαρά ψάρια, είναι πλούσια σε πολυακόρεστα ω-3 λιπαρά, τα οποία συμβάλλουν στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου και των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων και πιθανώς στην πρόληψη άλλων χρόνιων νοσημάτων, όπως η οστεοπόρωση και η άνοια. Τουλάχιστον, μια μερίδα την εβδομάδα θα πρέπει να καταναλώνουν ένα λιπαρό ψάρι (π.χ. σαρδέλα, γαύρος, σαφρίδι, κολιός, ζαργάνα). Ανάλογα με την ηλικία η κατανάλωση ψαριών και θαλασσινών μπορεί να είναι.
- 1-2 ετών : 2μερίδες/εβδομάδα με 60 γραμμάρια/μερίδα
- 2-4 ετών : 2 μερίδες/ εβδομάδα με 60-90 γραμμάρια/μερίδα
- 4-8 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 90-120 γραμμάρια/μερίδα
- 9-13 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 120-150 γραμμάρια/μερίδα
- 14-18 ετών : 2-3 μερίδες/ εβδομάδα με 150 γραμμάρια/μερίδα
θ. Όσον αφορά την κατανάλωση λιπών προτείνεται το ελαιόλαδο ως προστιθέμενο έλαιο στη διατροφή του παιδιού, τόσο στο μαγείρεμα όσο και στη σαλάτα. Συνιστάται η αποφυγή των τρανς (υδρογονωμένων λιπαρών) τα οποία περιέχονται κυρίως σε βιομηχανοποιημένα προϊόντα, προϊόντα ζαχαροπλαστικής ή προϊόντα ταχυφαγίου. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικός ο έλεγχος της διατροφικής ετικέτας του τροφίμου.
Επιπλέον, στην κατηγορία των λιπών ανήκουν οι ελιές και οι ξηροί καρποί. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, η κατανάλωσή τους είναι η παρακάτω, όπου 1 μερίδα ισοδυναμεί με μια κουταλιά της σούπας (15mL) λάδι ή βούτυρο ή μαργαρίνη, μία χούφτα ξηρούς καρπούς, 10-12 ελιές.
- 1-2 ετών : 1μερίδες/ημέρα
- 2-4 ετών : 1-2 μερίδες/ ημέρα
- 4-8 ετών : 2-3 μερίδες/ ημέρα
- 9-13 ετών : 3-4 μερίδες/ ημέρα
- 14-18 ετών : 4-5 μερίδες/ ημέρα
Η κατανάλωση 3 κύριων γευμάτων και 2-3 σνακ (φρούτα, γιαούρτι, ξηροί καρποί, κρέμα, ρυζόγαλο, κράκερ, τοστ, πίτα, τσουρέκι, κουλούρι) ανάμεσα στα γεύματα θα βοηθήσει το παιδί να πάρει την απαιτούμενη ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε περίπτωση που υπάρχει μειωμένη όρεξη, τότε αυξάνεται και ο αριθμός των γευμάτων και τα κύρια γεύματα τροποποιούνται σε μικρότερες και περισσότερες μερίδες. Επιπλέον, η άσκηση και το παιχνίδι, που αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού, θα συμβάλλουν προσθετικά με τη διατροφή στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος αλλά και στη ψυχολογική ενίσχυση του παιδιού.
Φωτεινή Τολιοπούλου
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Εθνικός Διατροφικός Οδηγός για βρέφη, παιδιά και εφήβους.
-Ellok.org. Καρκίνος Παιδικής Ηλικίας: Η καλύτερη επιβίωση είναι εφικτή. Δελτίο τύπου 14Φεβρουαρίου 2023.
-Gibney J Michael, Vorster H Herster, Kok J Frans.Εισαγωγή Στη Διατροφή Του Ανθρώπου. Copyright 2007, Επιστημονικές Εκδόσεις ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.
-Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής Prolepsis.
-Linder A. Lauri, Ameringer Suzanne, Stegenga Kristin, at al. A Person-Centered Approach to Symptom Assessment and Management for Children and Adolescents Receiving Cancer Treatment. Seminars in Oncology Nursing, June 2021, Volume 37, Issue 3, 151164.
