- Αποδοχή
Η αποδοχή συχνά συγχέεται λανθασμένα με την έννοια του να είσαι «εντάξει» ή «ΟΚ» με αυτό που έχει συμβεί. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αισθάνονται ποτέ καλά ή εντάξει για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Αυτό το στάδιο αφορά την αποδοχή της πραγματικότητας ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο έχει φύγει σωματικά και αυτή η νέα πραγματικότητα είναι η μόνιμη πραγματικότητα.
Μπορεί να πάψουμε να είμαστε θυμωμένοι με τον Θεό. Μπορεί να συνειδητοποιήσουμε τους λόγους κοινής λογικής για την απώλεια μας, ακόμα κι αν ποτέ δεν καταλάβουμε πραγματικά τους λόγους. Φυσικά ήταν πολύ νωρίς για εμάς, και πιθανότατα πολύ νωρίς και για αυτόν ή αυτήν. Ίσως ήταν πολύ μεγάλος ή με αφόρητους πόνους. Ίσως το σώμα του είχε φθαρεί και ήταν έτοιμος να τελειώσει το ταξίδι του. Το ταξίδι μας όμως συνεχίζεται. Δεν είναι ακόμη ώρα να πεθάνουμε εμείς. Στην πραγματικότητα, είναι καιρός να θεραπευθούμε, να επουλώσουμε τις δικές μας πληγές από αυτή την εμπειρία.
Η ζωή αλλάζει
Μετά την απώλεια, πρέπει να προσπαθήσουμε να ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου το αγαπημένο μας πρόσωπο λείπει. Αντιστέκοντας αρχικά σε αυτόν τον νέο κόσμο, πολλοί άνθρωποι θέλουν να διατηρήσουν τη ζωή όπως ήταν πριν πεθάνει ένα αγαπημένο τους πρόσωπο. Με τον καιρό, μέσα από κομμάτια αποδοχής, όμως, βλέπουμε ότι δεν μπορούμε να διατηρήσουμε ανέπαφο το παρελθόν. Έχει αλλάξει για πάντα και πρέπει να αναπροσαρμοστούμε. Πρέπει να μάθουμε να αναδιοργανώνουμε ρόλους, να τους αναθέτουμε ξανά σε άλλους, να τους αναλαμβάνουμε μόνοι μας ή να αφήνουμε κάποιους ρόλους να φύγουν.
Μαθαίνουμε ποιοι είμαστε και ποιος ήταν ο αγαπημένος μας στη ζωή. Παραδόξως, η διαδικασί της επούωσης μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στο άτομο που αγαπήσαμε. Μια νέα, καθαρά πνευματική σχέση ξεκινά. Μαθαίνουμε να ζούμε με τον αγαπημένο που χάσαμε. Ξεκινάμε την ανοικοδόμηση, προσπαθώντας να βάλουμε πίσω τα κομμάτια που αφαιρέθηκαν από τον θάνατο.
Σε καταστάσεις όπου οι πενθούντες μπορεί να αναζητούν μια μορφή δικαιοσύνης, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε ότι έχουμε ένα νομικό σύστημα, αλλά δεν είναι απαραίτητα ένα σύστημα δικαιοσύνης. Για κάποιους, η μόνη δικαιοσύνη θα ήταν να πάρουν πίσω το αγαπημένο τους πρόσωπο. Η αποδοχή είναι μια διαδικασία που την βιώνουμε, όχι ένα τελικό στάδιο με τερματικό σταθμό.
Επενδύστε στη ζωή
Με τον καιρό αποσύρουμε την ενέργειά μας από την απώλεια και αρχίζουμε να την επενδύουμε στη ζωή. Βάζουμε σε προοπτική την απώλεια, μαθαίνοντας πώς να θυμόμαστε τα αγαπημένα μας πρόσωπα και να μνημονεύουμε τη ζωή τους. Πρέπει να επιτρέψουμε στα συναισθήματά μας να είναι εκεί όσο χρειάζεται. Με την αποδοχή έρχεται η επανεπένδυση στη ζωή.
Νέος κανόνας
Για πολλούς ανθρώπους, η αποδοχή μπορεί να μετρηθεί με το να έχουμε περισσότερες καλές μέρες παρά κακές. Καθώς αρχίζουμε να ξαναζούμε και να απολαμβάνουμε τη ζωή μας, συχνά νιώθουμε ότι με αυτόν τον τρόπο προδίδουμε το αγαπημένο μας πρόσωπο. Δεν μπορούμε ποτέ να αντικαταστήσουμε ό,τι έχει χαθεί, αλλά μπορούμε να κάνουμε νέες συνδέσεις και νέες ουσιαστικές σχέσεις. Έτσι πάει με την απώλεια. Ποτέ δεν θα μας αρέσει αυτή η πραγματικότητα, αλλά τελικά την αποδεχόμαστε. Μαθαίνουμε να ζούμε με αυτό. Είναι η νέα νόρμα, ο νέος κανόνας με τον οποίο πρέπει να μάθουμε να ζούμε.
Αντιμετώπιση εορτών και ειδικών περιστάσεων
Οι γιορτές είναι μέρος των ορόσημων που μοιραζόμαστε μεταξύ μας και γενικά αντιπροσωπεύουν το χρόνο που περνάμε με την οικογένεια και τους φίλους. Αλλά επειδή προορίζονται για αυτούς που αγαπάμε περισσότερο, πώς μπορεί κάποιος να τις αντιμετωπίσει όταν ένα αγαπημένο πρόσωπο έχει πεθάνει; Για πολλούς ανθρώπους, αυτό είναι το πιο δύσκολο κομμάτι του πένθους—μια στιγμή που μας λείπουν τα αγαπημένα μας πρόσωπα ακόμη περισσότερο από ό,τι συνήθως.
Πώς μπορείς να γιορτάσεις τη συντροφιά όταν λείπει ένας από εμάς; Οι γιορτές απλώς μεγεθύνουν την απώλεια. Η θλίψη είναι πιο δυσβάσταχτη και η μοναξιά βαθύτερη. Κ έτσι η ανάγκη για υποστήριξη από τρίτους μπορεί να κρίνεται μεγαλύτερη στις γιορτές. Το να προσποιείσαι ότι δεν πονάς ή ότι δεν είναι μια πιο δύσκολη εποχή του χρόνου δεν είναι η αλήθεια για εσένα. Μπορείς όμως να τις αντιμετωπίσεις και υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να ενσωματώσεις το αγαπημένο σου πρόσωπο και την απώλεια σου.
Ακολουθούν ορισμένες χρήσιμες συμβουλές και πληροφορίες για την αντιμετώπιση τέτοιων περιστάεσων:
- Γιορτή της μητέρας και του πατέρα
- Βρες τρόπους να τιμήσεις και να θυμάσαι τη μητέρα, τον πατέρα σου ή και τους δύο.
- Σκέψου τρόπους να τιμήσεις το παιδί που έχασες.
- Γράψε ένα γράμμα.
- Άναψε ένα κερί ή πες μια προσευχή.
- Αφιέρωσε χρόνο ή δώρισε χρήματα στο όνομά τους.
- Κάνε κάτι που σου άρεσε να κάνετε μαζί εκείνη την ημέρα.
- Δεν έχει σημασία πώς θυμάσαι – τους τιμάτε από το γεγονός ότι θυμάσαι.
- Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Πάσχα, Γενέθλια και Επέτειοι
Αυτά είναι τα μεγαλύτερα και συνήθως πιο απαιτητικά από όλα.
Προετοίμασε ένα συγκεκριμένο πλάνο για την κάθε περίσταση.
Πλάνο Α: Την ημέρα των Χριστουγέννων ή της παραμονής απέφυγε να μείνεις μόνος. Προγραμμάτισε δείπνο με την οικογένεια ή τους φίλους. Εάν πάλι δεν νιώθεις ακόμη έτοιμος για κάτι τέτοιο, έχετε έτοιμο ένα εναλλακτικό σενάριο.
Πλάνο Β: Νοίκιασε ή επίλεξε από το Netflix μια ταινία που σου αρέσει ή ξεφύλισσε ένα άλμπουμ φωτογραφιών. Κάνε έναν ιδιαίτερο περίπατο σαν αυτούς που έκανες με το αγαπημένο σου πρόσωπο, όπου απολαύσατε και οι δύο το τοπίο. Πολλοί άνθρωποι νιώθουν μεγαλύτερη άνεση στην σκέψη ότι έχουν εναλλακτικές επιλογές.
Μια άλλη εναλλακτική είναι να ακυρώσεις κάθε δραστηριότητα των γιορτών. Ναι, φυσικά και μπορείς. Οι μέρες αυτές θα ξαναγυρίσουν.
Δώσε στην απώλεια φωνή και θέση. Ζήτησε από όλους να μοιραστούν μια ιστορία στο τραπέζι – ίσως μια ιστορία Χριστουγέννων ή γενεθλίων ή μια αστεία ιστορία του αγαπημένου σας προσώπου.
Οι τρόποι που χειριζόμαστε τις γιορτές είναι τόσο προσωπικοί και μοναδικοί όσο και εμείς. Αυτό που είναι ζωτικής σημασίας είναι να παραμείνουμε παρόντες για την απώλεια με όποια μορφή κι αν έχουν ή όχι οι γιορτές. Αυτές οι γιορτές είναι μέρος του ταξιδιού που πρέπει να αισθανθείς πλήρως.
Αναλογιζόμενοι το πένθος μας
Καθώς αναλογιζόμαστε το πένθος, συνειδητοποιούμε ότι ο χρόνος που αφιερώνουμε μετά από μια απώλεια είναι σημαντικός τόσο για τη διαδικασία του πένθους όσο και για την επούλωση. Το πένθος αντιπροσωπεύει μια ολοκλήρωση μιας σύνδεσης που δεν θα ξεχάσουμε ποτέ. Είναι μια περίοδος προβληματισμού, πόνου, απελπισίας, τραγωδίας, ελπίδας, επαναπροσαρμογής, επανεμπλοκής και θεραπείας.
Όταν σκεφτόμαστε το πένθος, συχνά πιστεύουμε ότι θα προτιμούσαμε να το αποφύγουμε. Αλλά αυτό που πραγματικά θέλουμε να αποφύγουμε δεν είναι η θλίψη, αλλά ο πόνος που νιώθουμε από την απώλεια. Μπορεί να μην συνειδητοποιούμε ότι το πένθος είναι ένα απαραίτητο και βοηθητικό εργαλείο που μας έχει δοθεί για να μας βοηθήσει να θεραπευθούμε από τον πόνο. Το πένθος από μόνο του μπορεί να πάρει μια ραγισμένη ψυχή και να την επαναφέρει στη ζωή—όχι την ίδια ζωή όπως πριν, αλλά μια νέα.
Μην κόβεις απότομα τη θλίψη σου!
Καθώς ο θάνατος είναι ο μεγάλος ισοσταθμιστής – στο πένθος μας, τείνουμε να συνδεόμαστε συχνότερα και περισσότερο με όλους όσους έχουν χάσει κάποιον δικό τους. Όσο κι αν προσπαθούμε να κατανοήσουμε και να συμπάσχουμε αυτούς που έχασαν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο, συχνά δεν έχουμε ιδέα τι μπορεί να περνούν μέχρι να έχουμε τη δική μας προσωπική εμπειρία με αυτή την απώλεια. Πολλοί λαχταρούν την ημέρα που θα ξεπεράσουν τη θλίψη τους, σαν να είναι κάτι από το οποίο μπορούμε να συνέλθουμε. Στην πραγματικότητα δεν αναρρώνουμε. Θρηνούμε για το υπόλοιπο της ζωής μας όταν χάνουμε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο. Με την πάροδο του χρόνου, δεν πονάς λιγότερο, απλώς λιγότερο συχνά. Τελικά παίρνουμε αυτόν τον πόνο, τον περιβάλλουμε με αγάπη και τον επανατοποθετούμε κοντά στην καρδιά μας.
Η διαδικασία της επούλωσης δεν σημαίνει ότι ξεχνάμε το αγαπημένο μας πρόσωπο, ούτε σημαίνει ότι δεν μας επισκέπτεται ξανά ο πόνος της απώλειας. Το άτομο που αγαπήσαμε και χάσαμε θα είναι πάντα αποτυπωμένο στην ψυχή μας και θα φτάσουμε κάποτε σε ένα σημείο που θα μπορούμε να το θυμόμαστε, περισσότερο με αγάπη παρά με λύπη. Μέχρι τότε, εξακολουθεί να παραμένει κρυμμένο στις καρδιές μας.
Γράφει η Μαίρη Προκοπίου-Δέδε
Η Μαίρη Προκοπίου-Δέδε είναι απόφοιτη Κοινωνική Λειτουργός και ζει μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας. Κατέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα στην «Οργάνωση & Διαχείριση Ανακουφιστικής & Υποστηρικτικής Φροντίδας Χρονίων Πασχόντων» της Ιατρικής Αθηνών ενώ βρίσκεται στο 3ο έτος Ειδίκευσης στην Γνωσιακή-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία υπό την ευθύνη του ΙΨΕΠΑ στη Λευκωσία. Το 2011 απέκτησε το δίπλωμα εξ’αποστάσεως μετεκπαίδευσης του ΕΚΠΑ στην Συμβουλευτική Εξαρτήσεων και το 2021 ολοκλήρωσε την ετήσια μετεκπαίδευσή της στην Παιδοψυχολογία του Πανεπ. Αιγαίου.
Από το 2012 εργάζεται ως Συντονίστρια Κλινικών Μελετών στο Α΄ Παθολογικό – Ογκολογικό Τμήμα ΓΑΟΝΑ «Ο Άγιος Σάββας» ενώ είναι Επιστημονική Συνεργάτης της Επιστημονικής Εταιρείας «Ελληνική Ογκολογική Εκπαίδευση & Πράξη» (ΕΛ.Ο.Ε.Π.). Στο παρελθόν έχει εργαστεί στην ΜΚΟ «Πνοή Αγάπης» και σε πλήθος άλλων οργανώσεων και υπηρεσιών.
Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια ως μέλος οργανωτικής & επιστημονικής επιτροπής αλλά και ως ομιλήτρια, ενώ είναι η επιστημονικά υπεύθυνη της ετήσια Ψυχοκοινωνικής Ημερίδας στην Ογκολογία που διενεργείται από την εταιρεία ΕΛ.Ο.Ε.Π.
Είναι μία εκ των συγγραφέων της ελληνικής έκδοσης «Οδηγός Επιβίωσης Ασθενών με καρκίνο» ενώ δημοσιεύσεις της υπάρχουν σε ελληνικά και αγγλόφωνα περιοδικά.
Εργασίες της έχουν επίσης αναρτηθεί εγχώρια σε συνέδρια της ΕΟΠΕ και σε διεθνή συνέδρια της EAPC, MASCC/ISOO και IPOS.
Στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται με το Pilates και τη Yoga.
Βιβλιογραφία:
-Life lessons: Two experts on death and dying teach us about the mysteries of life and living. APA (7th ed.) Citation. Kübler-Ross, E., & Kessler, D. (2000)
-On grief and grieving: Finding the Meaning of Grief through the Five Stages of Loss». APA (6th ed.) Kubler-Ross, E., & Kessler, D. (2005)
-The Needs of the Dying: A Guide for Bringing Hope, Comfort and Love to Life’s Final Chapter, 10th anniversary ed. David Kessler. HarperCollins: New York, N.Y.2007